Judaismo
Judaismo es religione monotheista apparito inter Hebreos antiquo et hodie practicato inter Judeos.
Fundato super Biblia hebraico (Thora), venera Deo unico qui habe electo populo hebreo pro illumina alio nationes; secundum Biblia, Deo (Yahweh) se revela primum ad Abraham, et reitera revelatione cum Isaac, Jacob, et Mose. In tempore de rege David, culto judaico es centrato in Jerusalem, sed destructione de primo templo de isto urbe per Babylonicos in anno -586 induce exilio de Judeos; non obstante, illos conserva spe de restauratione nationale sub directione de Messia. In fine, Persicos permitte que Judeos reintegra suo territorio, sed rebellione infructuoso de illos contra dominatione romano conduce ad destructione de secundo templo de Jerusalem in anno 70. Post isto, Judeos se dispersa in toto mundo (diaspora): continuitate religioso es assumpto ab rabbinos, qui cultiva traditione de studio et observatione stricto. Emerga multo commentarios et prescriptiones orale, fixo ad scripto in Talmud et Misna. Religione judaico es conservato non obstante multo persecutiones.
In Medio Evo, duo ramos de judaismo apparesce: Sephardites, centrato in Hispania et vinculato culturali cum Judeos de Babylonia; et Askenazites, centrato in Francia et Germania et vinculato cum cultura judaico de Palestina et Roma. Quoque apparesce motus mystico, sicut Cabbala et hassidismo (seculo 18), et intellectuale, sicut Haskala (Illuminatione judaico, seculo 18), judaismo conservatore et judaismo reformato (seculo 19). Sionismo emerga ex motu reformista in fine de seculo 19. In Europa, judaismo suffer de Holocausto, quando nazis extermina plure milliones de judeos. Post isto, fluxu crescente de emigrantes judeo in Palestina conduce ad declaratione de Statu de Israel in 1948.
In initio de seculo 21, es circa 15 millione de judeos in mundo.
Referentias
- (anglo) «Judaism - Summary» in Encyclopedia Britannica (consultato in 22 julio 2021)